freiburg – moqub’s bibliotheek van dingen

Liber Architecture Group – dag 3

De laatste dag van deze conferentie is altijd een korte. Alleen het ochtendprogramma en dan om 13.00 uur klaar. Vandaag op het programma technische zaken zoals licht, bewegwijzering en opslag. Maar ook evaluaties. Van projecten nog niet zo lang geleden tot projecten van heel lang geleden.

daniela-pogade

Daniela Pogade van Textredaction in Berlijn gaf een overzicht van verschillende soorten bewegwijzering omdat tegenwoordig gebouwen niet meer zoals vroeger, gewoon te begrijpen zijn. Ze heeft een aantal aandachtspunten waar bewegwijzering aan moet voldoen:

moet ontwikkeld worden vanuit het inzicht van de gebruiker
reduceren tot de meest essentiële informatie
moet makkelijk aan te passen zijn, dus zonder al te veel moeite of geld
heb zowel aandacht voor binnen het gebouw als daarbuiten

Door middel van voorbeelden kregen wij les in waar je bewegwijzering allemaal kan plaatsen of verwachten. Welke kleuren je kan gebruiken en welke lettertypen. Het was een beginnetje. Ik had graag nog wat meer de diepte in gegaan als daar tijd voor was geweest.

jochem-usinger

Jochem Usinger (UKW Innenarchitekten Krefeld) was een erg grappige man die ook erg om zichzelf moest lachen. Hij gaf voorbeelden van hoe zijn bedrijf licht gebruikt in bibliotheken. Lekker schots en scheef en een beetje dwars. Het paste wel bij deze meneer. Ik heb in ieder geval erg om hem gelachen en als gevolg daarvan weinig aantekeningen gemaakt.

ulrich-niederer

Ulrich Niederer (de voorzitter van de Liber-LAG board en directeur van de Central and University ibrary Lucerne) vertelde over een project dat 36 jaar heeft geduurd en waarbij 5 bibliotheken gezamenlijk een opslag locatie hebben buiten de stad. In dit gebouw worden momenteel 3,1 miljoen volumes opgeslagen en er is ruimte voor groei naar 14 miljoen. Het is een high-tech inrichting met een robot die de boeken of tijdschriften ophaalt. Er heerst een lage luchtvochtigheid waar wel vragen over kwamen na de presentatie. Volgens de andere aanwezige Nederlanders en Belgen was deze luchtvochtigheid veel te laag. Maar misschien dat het in Zwitserland anders gaat.

De laatste sessie ging over post-evaluation, oftewel klopt datgene wat je hebt gedaan en zijn de gebruikers tevreden. Karen Latimer begon. Zij werkt voor de Queen’s University in Belfast en vertelde over een verbouwing die 6 jaar geleden heeft plaatsgevonden.

karen-latimer

Maar eerst gaf zij meer informatie over de IFLA Post-Occupancy-Evaluation. Deze enquête kan door iedereen gebruikt worden. 7 pagina’s aan vragen over het gebouw, de dienstverlening en de bevindingen. In 2015 is er een boek gepubliceerd met case-studies en deze enquête.

Karen vertelde over haar verbouwing die klaar was in 2009 waarbij een aantal kleine bibliotheken werd samengevoegd en waar de ICT op orde werd gebracht. Het bibliotheekgebouw ligt centraal op de campus en studenten weten het goed te vinden. Binnen no-time was het hele gebouw 24/7 open in plaats van 1 leeszaal, waarvan men eerst dacht dat dat voldoende zou zijn. Het meubilair is van goede kwaliteit en er is goede akoestiek in het gebouw. Toch waren er teveel informatiebalies die veel te groot zijn en te weinig studieplekken. De balies gaan nu dus plaatsmaken voor de studieplekken. Ook waren er niet voldoende groepswerkplekken en maken de toiletten teveel geluid. In de afgelopen jaren zijn er bijna 400 studieplekken bijgekomen. Als Karen geld genoeg zou hebben zou zijn graag het entreegebouw aanpakken en meer interactieve werkplekken creëren. En de toiletten aanpakken.

klaas-ulrich-werner

Ik had de Brain in Berlijn van de faculteit Humanistiek nog nooit eerder gezien maar wat een waanzinnig mooi gebouw is dit. Het hoort bij de Vrije Universiteit en is 10 jaar geleden gebouwd. Klaus Ulrich Werner nam ons mee in de evaluatie. Het gebouw telt ongeveer 650 studieplekken en is een heel compact gebouw. Het onderwijs dat deze studenten krijgen is heel erg gericht op essays schrijven en in stilte studeren en dus zijn er veel individuele plekken. Alleen werd tijdens de bouw al duidelijk dat er ook behoefte zou zijn aan samenwerkplekken en dat studenten meer elektronische materialen gebruiken en dat de boekenkasten dus wel weg kunnen. POE liet zien dat de locatie enorm wordt gewaardeerd en dat ook op details de bibliotheek het heel goed doet. Dat deze bibliotheek het zo goed doet is een reden geweest voor de universiteit om andere faculteitsbibliotheken ook een facelift te geven. Zij zijn geen 24/7 open maar wel tot 10 uur in de avond. De campus ligt nogal afgelegen van de stad waar de meeste studenten wonen en er zijn geen winkels in de buurt.

Na POE weet Klaus Ulrich dat ij iets moeten doen aan de zonering, dat zij boekenkasten weg moeten halen ten gunste van studieplekken en dat ze meer flexibiliteit nodig hebben om verschillende soorten leren te stimuleren. Zijn ultieme wens mocht hij geld hebben: een regenbestendig dak.

Als laatste kwam Jeremy Upton aan het woord van de Edinburgh University Library.

jeremy-upton

Hij vertelde over een gebouw waar ik in 2014 een bezoek aan bracht. Lees mijn verslag van dat bezoek hier. Dit gebouw staat al 50 jaar en wordt nog steeds heel intensief gebruikt. Tijdens een verbouwingstraject van 8 jaar werden de plannen gewijzigd met dank aan POE. In het gebouw vind je alleen boeken die relevant zijn voor de studie op dat moment. De erfgoed collectie is open en toegankelijk voor iedereen. Meteen achter de balie vind je de boeken die het meest gebruikt worden. En er is een grote diversiteit aan studieplekken.

space for engagement and conversation

De organisatie is flexibel genoeg om boekenkasten te vervangen door studieplekken en in 2016-2017 komen er nieuwe dingen zoals een makerspace en tentoonstellingsruimtes. De liften zijn en blijven een nachtmerrie en de ventilatie werkt ook niet optimaal. Maar toch is Jeremy erg tevreden over het gebruik en gaat hij de komende jaren gebruiken voor:

spaces to allow easier access to and interaction with resources
digital first
space support new forms of interpretation
place for community
student led learning

En toen was het weer voorbij. Het ging supersnel deze keer. Alle sprekers waren goed tot zeer goed. Er kwamen interessante discussies voorbij en Yvette en ik raakten niet uitgepraat. De presentaties zullen binnenkort online komen en ik zal de link aanvullen als het zover is.

Liber Architecture Group – dag 2

Vandaag was de dag van de architecten. Zo vertelde Francois J.V. Valentiny over de nieuwe bibliotheek van de universiteit van Luxembourgh.

Hij noemt het gebouw een dialoog tussen het verleden en heden. En in zijn ogen zal het een goed huwelijk zijn omdat iedereen een goed gevoel heeft bij het gebouw. Voor de bibliotheek wordt een oud industriegebouw getransformeerd. Het gebouw is 100 meter lang en 20 beter breed. Binnen worden zwevende eilanden gemaakt met studieplekken. Op de plaatjes ziet het er heel spectaculair uit maar het gebouw is nog niet af. We moeten deze dus op het lijstje voor het komende jaar zetten.

Clement Blanchet gebruikt veel plaatjes en doet nogal stoere uitspraken over duurzaamheid en groene gebouwen.

Hij zegt dat het niet langer gaat om een eenvoudig gebouw te ontwerpen, of een mooi gebouw. Nee het moet een gebouw zijn dat aan allerlei regels voldoet die te maken hebben met duurzaamheid en technologie. Voor hem als architect wordt het dan dus steeds lastiger om aan alle eisen en wensen te voldoen. Toch heeft hij een waanzinnig mooi gebouw ontworpen in Caen dat momenteel gebouwd wordt. Gebaseerd op de vorm van een kruis waarbij 4 bibliotheken met elkaar verbonden worden. Je zou dan denken de bibliotheken komen in de hoeken en de bruggen zijn de verbindende factoren. Maar nee, Blanchet gebruikte de bruggen als bibliotheek met een plein in het kruis in het midden. Waanzinnige afbeeldingen kwamen voorbij.

the library in itself is a city

De inrichting is flexibel zodat gebruikers mee kunnen helpen bij de inrichting. De jeugdafdeling zit bovenin zodat de kids op weg naar boven kunnen kijken welke kennis/informatie er nog allemaal voor ze is als ze ouder worden. De bibliotheek opent in december.

Na de lunch vertelde Ralf Coussee over de Krook in Gent. Ik was hier vorig jaar op bezoek dus verwijs ik even naar de post die ik toen schreef.

Heneghan Peng gaf ons een inkijkje in de bibliotheek van de Greenwich University.

Voormalig gesitueerd in drie gebouwen met een enorme rijke historie en nu in een nieuw gebouw.

the library is a place to meet, to learn, to reflect and to do

Het nieuwe gebouw zit op een logische plek, vlakbij het openbaar vervoer en in een straat waar studenten door heen lopen. Het gebouw is er ook om de straat een nieuw elan te geven. Het was een beetje een doodse straat geworden.

Als laatste architect was Heinrich Degelo aan de beurt. Hij is de architect van de UB van Freiburg. Hij vertelde dat het hier om een renovatie gaat en niet om het ontweren van een nieuw gebouw. En dat klopt natuurlijk ook wel. Toen alle muren en vloeren zijn verwijderd zijn de kolommen van de liften blijven staan.

En ook het depot is tijdens de renovatie in bedrijf gebleven. Dus terwijl de gaten in de vloer werden volgestort met beton liepen medewerkers in het depot om aangevraagde boeken op te halen. Ondenkbaar dat dit zo in Nederland zou gebeuren.
De bibliotheek is 24/7 open, alle dagen van het jaar. Er zijn 1200 stille studieplekken in leeszalen en 500 plekken om samen te werken of te overleggen. In tentamentijd worden er 300 plekken bijgemaakt. Het zijn grote open ruimtes die je op alle vloeren ziet. Er zijn geen muren gebruikt. Er is weinig geld voor onderhoud dus is er gekozen voor materialen die mooi oud worden. Degelo zei: het is geen schade als iets kapot gaat, dat heet patina. Is zijn natuurlijke materialen en sobere kleuren gekozen. De bezoekers en de boeken geven kleur aan de ruimte.

Antje Kellersohn (directeur van de UB van Freiburg) gaf ons nog wat bezoekersdata en uitleencijfers. En een dame van de meubelleverancier Brunner vertelde ons over Banc, het meubel dat speciaal voor deze bibliotheek is ontwikkeld. Met smalle pootjes zodat je goed onder de meubels schoon kan maken en hoge en lage rugleuningen.

De rondleiding die volgde zal ik in een aparte post beschrijven.

Uiteraard waren er vandaag ook presentaties van niet architecten. Zoals de presentatie van Hendrik Defoort die vertelde over het project van de UB in Gent. Zijn verhaal hoorde ik eind vorig jaar van Sylvia van Pethegem dus maakte ik nu weinig aantekeningen. Maar het blijft een enorm indrukwekkend verhaal.

Morgenochtend de laatste sessies. Over wat meer techische zaken als licht en bewegwijzering. En dan zaterdag naar de Vitra Campus en weer naar huis.

Liber Architecture Group – dag 1

Gister ben ik in Freiburg aangekomen na een autorit van een uur of 6. Yvette pikte me op in Maastricht en samen reden we met de auto naar Duitsland. We hadden onderweg enorme lol.

En vandaag begon de Liber Architecture Group conferentie met een bezoek aan de Quartier Vauban wijk.

In de stromende regen liepen we hierin rond en vertelde onze gids over de wijk. Deze wijk is 17 jaar geleden gebouwd door een groep sociaal geëngageerde en enorm milieubewuste mensen. Zij hebben heel goed nagedacht over het soort huizen (energie neutraal en vol met zonnepanelen) en het verkeersplan (geen auto’s in de wijk maar aan de rand in parkeergarages, veel fiets- en wandelpaden en ook veel groen).

Ondanks de regen was het heel fijn om hier rond te lopen. Yvette en ik gaan misschien vrijdagmiddag nog even terug om nog beter te kijken.

Na de lunch (lekkere wortelsoep) startte de eerste sessie die ging over user experience.

Graham Walton (Loughborough Universiteit) leidde ons door een aantal gebruikersonderzoeken (9 in totaal) en de methodologie daarachter. Verschillende groepen mensen doen dit soort onderzoeken en in deze gevallen waren het onderzoeken op 1 gebouw. Er werden wel verschillende methoden gebruikt en Walton meent dat de mix het beste resultaat heeft.

Ongeacht waar het onderzoek heeft plaatsgevonden, studenten laten hetzelfde gedrag zien. Ze laten spullen achter om hun plek te claimen, stilteplekken zijn favoriet maar studenten kiezen de plek die past bij datgene wat ze moeten doen, studenten houden er van om met meubilair te sjouwen en het elders te plaatsen, ze houden van grote tafels, de ICT faciliteiten beïnvloeden het gebruik van de ruimte en studenten hebben een voorkeur voor natuurlijk licht.

Walton heeft zelf veel gehad aan het onderzoek van Crook (moet ik nog even verder onderzoeken) waarin 4 soorten van social learning worden beschreven:
– focussed collaboration
– intermitted exchange
– serendipitous encounters
– ambient socialising

Het was leuk om te zien dat Walton 10 jaar lang foto’s maakte van dezelfde plekken in de library en deze kon vergelijken met elkaar. De verschillen waren groot. En hij vertelde over de eindeloze onderzoeken die zij in de afgelopen 10 jaar deden. Voor hem is benchmarking cruciaal en fijn om lange termijn trends te zien. Hij gebruikt graag onderzoeken van anderen om mensen te overtuigen. En zijn eigen onderzoeken om al die data te verzamelen. Maar zijn voornaamste boodschap: ga in dialoog met de gebruiker en gebruik eens een idee van hen.

Olaf Eigenbrodt (Hamburg State and University Library) die ik vorige keer ontmoette in Helsinki vertelde over user participation in the planning process. In zijn bibliotheek hebben ze UX en user driven innovation werkelijk omarmt en dat is heel mooi om te zien. Zij durven het experiment echt aan te gaan, zo laten zij bijvoorbeeld ruimtes leeg om te zien hoe studenten deze in gaan richten. Spullen halen de studenten uit de Library. Iemand in het publiek vroeg nog of ze ook spullen van huis meenamen maar dit was niet het geval 🙂 Studenten vonden het heel interessant om mee te denken maar sommigen methoden waren niet populair. Wat wel goed werkte was de Stabi’s next top model voor de keuze voor de beste stoel.

Agnes Mainka (Heinrich Heine University Dusseldorf) vertelde over bibliotheken die zij in haar vakantie bezocht had en dat bibliotheken verschillende soorten ruimtes in moeten richten. Haar focus was voornamelijk openbare bibliotheken en ik denk dat zij even gemist heeft wie er in het publiek zaten.

En als laatste spreker kwam Frederic Brodkom aan de beurt. Hij werkt in de Library of Science and Technologies van de Catholic University of Louvain. Hij vertelde over een van de bibliotheken waar een nieuw gebouw voor werd gezocht. Dit gebouw werd opengebroken om meet natuurlijk licht binnen te laten en hier werden 720 studieplekken gerealiseerd. Zij deden onderzoek volgens de sweeping methode en bevroegen studenten naar wie ben je, wat doe je hier en waar zit je. Ze liepen een jaar lang elke dag op verschillende tijden door de ruimte om deze meting uit te voeren.

Na deze sessies was er een receptie en kregen wij een film te zien van de nieuwbouw van de UB van Freiburg. Na het eten wandelden we hier nog even langs. Want zo in het donker is het wel een heel mooi gebouw.

voorbezoek voor de Liber Architecture Group

In het voorjaar van 2016 zal het Liber Architecture Group congres gehouden worden in Freiburg. Hier wordt namelijk deze zomer een gloednieuwe en erg bijzondere universiteitsbibliotheek geopend. Voor het congres worden altijd werkbezoeken georganiseerd en dit tripje was om te kijken naar die bibliotheken die we dan gaan aanbieden. Beide bibliotheken bevinden zich in Straatsburg. Ongeveer 1,5 uur treinen vanaf Freiburg.

ub1

De eerste bibliotheek die we bezochten is een combinatie van de Universiteitsbibliotheek van de Duitse Universiteit en de Nationale Bibliotheek. In de jaren ’50 werd deze bibliotheek voor het eerst gerenoveerd en nu een paar jaar geleden voltrok zich een tweede renovatie (2010-2014). De binnenkant van het gebouw was niet beschermd als monument en dus kon de architect doen wat hij wilde en er iets compleet nieuws van maken.

ub2

Het is een mooi en licht gebouw geworden met grote leeszalen waar iedereen welkom is, mits je lid bent geworden. De bibliotheek is 7 dagen per week open van 10-22 uur (behalve op zondag dan openen ze om 14 uur). De bovenste etage is een soort van overloop welke gesloten kan worden als het rustig is in het gebouw. Er zijn 660 werkplekken beschikbaar. Met (opvallend) weinig toiletten op de begane grond of helemaal bovenin het gebouw.

ub3

Op de eerste etage is een grote ruimte ingericht voor tentoonstellingen. Wat in Birmingham ook gebeurde, gebeurde hier ook, het gebouw wordt een toeristische attractie en dus worden er op zaterdag rondleidingen voor toeristen gegeven.

Een geheel andere bibliotheek die we hierna bezochten was de openbare bibliotheek – ook de Andre Malraux Public Library genoemd.

ob1 En als je denkt dat je wel eens een rode bibliotheek hebt gezien, think again. Het rood spat werkelijk van de muren, plafonds en vloeren. Je moet er maar tegen kunnen. Ik weet niet of ik dat zou kunnen.

ob2

Deze bibliotheek opende in 2008 in een wijk in opkomst. Het gebouw was vroeger een pakhuis. Hier is een modern gedeelte aan toegevoegd, eenmaal binnen zie je die scheiding niet. Per etage krijg je een gevoel of je wel of niet mag praten (ik vond het opvallend rustig, ook op de kinderafdeling). Ook hier iets bijzonders met de toiletten – vanwege de veiligheid zijn die alleen op de begane grond te vinden.

Er zijn 100 plekken met computers in deze bibliotheek te vinden, 24 tv’s (die goed gebruikt werden) en een gameroom (die ik overigens heb gemist). Er komen gemiddeld 3000 mensen per dag. Ze organiseren tentoonstellingen, rondleidingen, conferenties, live muziek, etc. Het is een levendig gebouw in, zoals gezegd, een wijk in opkomst. Niemand dacht dat in deze buitenwijk een bibliotheek het goed zou doen, maar ze doen het fantastisch.

ob4

Wil je beide bibliotheken bezoeken en de mooie nieuwe UB van Freiburg zien, blokkeer dan de week van 11 april 2016 in je agenda. Het zou leuk zijn als je meegaat. Je leert dan veel over nieuwe bibliotheken en herinrichtingen. De sprekers komen allemaal uit Europa en zijn super enthousiast over hun projecten. En Freiburg is met de trein maar 7 uurtjes vanaf Rotterdam. Goed te doen toch?

Ik heb meer foto’s gemaakt en deze op flickr gezet.